Welkom op ADHD Amsterdam

ADHD Praktijk M3 bij het Vondelpark in Amsterdam!

M3 staat voor Message, Motivation en Move.

http://www.praktijkm3.nl/

'ADHD is not a lack of skills, but a lack of performance.'               - Prof.  Barkley

'ADHD  is een grote, vieze drukke stad in je hoofd, en als je medicatie hebt genomen,  komen er allemaal schoonmaak mannetjes, die het opruimen en netjes maken.'                                   - Daan, 11 jaar

'ADHD  is alsof je in een Ferrari rijdt met fietshandremmen.'               - Prof. Hallowell

'Als  ik medicatie heb genomen, komen de watermannetjes de vuur mannetjes blussen.'                 - Joris, 9 jaar

ADHD is geen gedragsstoornis, zoals men vroeger dacht, maar een ontwikkelingsstoornis.

Maak je je veel zorgen?               Heb je last van piekeren?               Word je gauw en makkelijk boos?   Voelt het soms alsof je een groot onweer in je hoofd hebt?   En ben je even de weg kwijt? Zeggen mensen tegen je: Doe nou eens rustig.               Of herken je meer het volgende: Wees niet zo lui! Doe beter je best!               Of voel je een Ferrari in je buik en kun je de rem maar niet vinden?   Loop je de hele tijd op je tenen en doe je zo je best, maar krijg jij weinig herkenning?   Ben je daarom verdrietig of angstig en gaat het maar niet over? Ga je soms zo op in wat je aan het doen bent, dat je tijd  helemaal vergeet?   Kom je vaak te laat zonder dat je er wat aan kunt doen?               Lukt het niet je  huiswerk te plannen en je agenda te beheren?               Kun je maar moeilijk aan iets  beginnen?               Stel je steeds uit? Opstaan, kamer opruimen, huiswerk maken etc..               Wordt er veel gemopperd en hebben jullie thuis een kort lontje?           En maakt dat er thuis niet gezelliger op?                 Heb je kenmerken van ADHD/ADD?               Weet je het niet, maar heb je er wel eens aan gedacht?

Wat is ADHD?

De kern is dat je sommige dingen gewoon anders doet of in een ander tempo.              

Bepaalde vaardigheden lukken je soms wel, maar soms ook niet. Het lijkt erg afhankelijk te zijn van  jouw omgeving.

Misschien ben jij erg goed in  iets; heel sportief, creatief, energiek, maar heb je met andere dingen meer moeite of lukken ze gewoon niet: bijvoorbeeld op tijd komen, dingen onthouden,  plannen, iets in je agenda schrijven, op je beurt wachten of sommige  huiswerkopdrachten afmaken.

Is dat iets om je zorgen  over te maken? Eigenlijk niet. Behalve als je vastloopt, bijvoorbeeld met je  vrienden, thuis of op school. Trek aan de bel, want er is iets aan te doen! 

De zogenaamde executieve functies, dat is het bestuurssysteem van je brein, zorgen ervoor dat je kunt plannen en organiseren, je kunt focussen en helpen je impulsen en je gedrag te reguleren. Deze functies zijn bij kinderen met ADHD nog niet zo goed ontwikkeld of kunnen niet voldoende worden gebruikt.

Volwassenen met ADHD kunnen ook moeite hebben met de executieve functies. Meestaal hebben zij in de loop van hun leven compensatie strategieën hiervoor bedacht. Soms zijn het handige strategieën  maar vaak ook onhandig, waardoor mensen vast kunnen lopen, oververmoeid kunnen raken en faalangst en een negatief zelfbeeld kunnen ontwikkelen.

Training en medicatie kunnen je helpen deze functies te verbeteren.

Bij ADHD is er sprake van een vertraagde ontwikkeling van de executieve functies.

Gelukkig ontwikkelen zich deze functies tot 25/30 jaar. Intussen hebben de kinderen die er moeite mee hebben veel begrip en steun nodig.

De executieve functies zijn de  uitvoerende controle functies van het brein, die zich door aanleg en ervaring ontwikkelen. Zij helpen impulsen en gedrag te reguleren. De executieve functies vormen een soort controlekamer van het brein, waardoor het allemaal soepel en netjes verloopt. Een beetje te vergelijken met de controletoren op Schiphol waardoor planning en goede afstemming een veilig en goed functionerend vliegveld tot stand komt.

Het model van de executieve functies van Thomas Brown, psycholoog Yale University, dat we gebruiken, gaat ervan uit, dat de ontwikkeling van de executieve functies bij kinderen met AD(H)D vertraagd kan verlopen.

Elk kind is uniek en heeft ook in zijn ontwikkeling zijn eigen tempo.

Helaas zien wij dat de omgeving soms verwacht dat bepaalde vaardigheden op een bepaalde leeftijd moeten zijn aangeleerd en dat kinderen in de problemen kunnen komen als zij er niet aan voldoen ( bv moet een kind goed kunnen plannen en zijn agenda beheren in  de 1e klas). Als kinderen hiermee moeite hebben, wordt soms verondersteld dat ze het niet wil of dat ze lui zijn. Maar het gaat hier niet om ‘niet-willen’, maar gewoon om nog niet kunnen.

Kinderen zijn hier nog niet zo goed in ontwikkeld en hebben hulp en begrip nodig om deze vaardigheid te leren.

Belangrijke executieve functies, waar kinderen hulp nodig kunnen hebben om deze beter te ontwikkelen:

-              het vermogen om gedrag te remmen ( bv eerst stoppen, denken en dan doen)

-              werkgeheugen (informatie in het geheugen houden bij het uitvoeren van complexe taken)

-              volgehouden aandacht (ondanks afleiding, vermoeidheid of verveling geconcentreerd blijven)

-              met een taak beginnen (zonder dralen, op tijd en efficiënt)

-              doelgericht gedrag (niet afgeleid worden of afgeschrikt door onverwachte gebeurtenissen)

-              metacognitie (zelfinzicht en zelfevaluatie: "hoe heb ik het gedaan?")

-              flexibiliteit (vaardigheid om plannen te kunnen aanpassen als omstandigheden veranderen, omgaan met veranderingen)

-              plannen en organiseren (vermogen om schema’s te ontwikkelen en te kunnen ordenen)

-              timemanagement en prioriteiten stellen

-              reguleren van emoties

Sport en muziek maken bevordert de ontwikkeling van de hersenen en helpt kinderen een betere coördinatie en lichaamsgevoel te krijgen; sport en muziek kan helpen om de executieve functies van kinderen te verbeteren.

Ook medicatie werkt stimulerend op de executieve functies en kan deze verbeteren.

Er zijn mensen die het prima redden zonder medicatie, maar er zijn ook mensen die veel beter functioneren met, mits deze medicatie goed is ingesteld. Bij mensen waarbij de medicatie niet goed is ingesteld heeft coaching hetzelfde effect als dweilen met de kraan open of water naar de zee dragen.

Toch gebeurt het helaas heel erg vaak dat de medicatie bij mensen met ADHD niet goed word ingesteld. Dat is jammer, want hierdoor stoppen veel mensen met de medicatie. Dit vanwege een negatieve ervaring en in de veronderstelling dat de medicatie niet geschikt is.

De medicatie bij ADHD verhelpt het dopanimetekort wat zich bij ADHD voordoet.

Helaas kunnen mensen niet door wilskracht dopamine in de hersenen aanmaken. Een dopamine tekort wordt gevoeld als onrust, verveling en geeft een onprettig  gevoel.

Dopamine is het stofje van het beloningssysteem, zodra mensen iets als beloning ervaren stijgt hun dopamine spiegel in bepaalde delen ven het brein. Dat maakt dat mensen met ADHD erg beloning gevoelig zijn en beloningen onbewust als zelfmedicatie inzetten. Beloningen kunnen zijn gamen, series kijken, FB, dingen kopen, ook eten ( 30 % van de mensen met overgewicht heeft ADD), roken, drank en drugs. Helaas kunnen mensen hieraan verslaafd raken.

Daarom is het gebruik van medicatie veiliger, medicatie verhelpt namelijk op een indirecte manier het dopaminetekort zonder de dopamine receptoren up te reguleren. De medicijnen werken daarom niet verslavend en er treden geen ontwenningsverschijnselen op als gestopt wordt.

Er zijn verschillende soorten ADHD medicatie (die hier niet allemaal worden genoemd), maar over het algemeen zijn Ritalin (kortwerkend methylfenidaat 10 mg) en Concerta, Equasym XL en Medikinet CR (langwerkend) middelen van eerste keus. Zowel de kortwerkende als de langwerkende medicijnen werken niet altijd precies zolang als in de bijsluiter staat vermeld. Dit kan korter zijn, maar ook langer. Dit hangt af van het tekort aan dopamine op een bepaald moment en van de stofwisseling van methylfenidaat. In de bijsluiter staat de maximale dosis van 60 milligram (per dag) vermeld. Er zijn echter mensen die (veel) meer nodig hebben om tot een goede instelling te komen.

Bij alle langwerkende medicatie wordt een gemiddelde werkingsduur van 4 uur als uitgangspunt genomen. Er wordt dus van uitgegaan dat de kortwerkende Ritalin bij iedereen 4 uur zou werken. Dat is in de praktijk absoluut niet zo. Ritalin kan 2 uur werken of zelfs nog korter, soms ook wel 5 uur of langer en alles daar tussenin.

Hoe werkt dat dan?

Concerta werkt volgens de bijsluiter gemiddeld 12 uur

3 X 4 uur = 12 uur ( = eigenlijk 3 maal daags Ritalin, kortwerkend methylfenidaat 10 mg)

Equasym XL werkt volgens de bijsluiter gemiddeld 8 uur

2 X 4 uur = 8 uur (= eigenlijk 2 maal daags Ritalin)

Medikinet CR® werkt volgens de bijsluiter gemiddeld 8 uur

2 X 4 uur = 8 uur (= eigenlijk 2 maal daags Ritalin)

Zoals gezegd gaat het bovenstaande niet voor iedereen op. Gemiddelde mensen zijn zeldzaam. Dit betekent dat er zeer veel variaties mogelijk zijn. Vanuit deze basis kan vervolgens vrij eenvoudig een persoonlijk schema worden gemaakt.

Als de duur van de werking van het kortwerkende Ritalin duidelijk is kan het afgifteprofiel van het langwerkende medicijn met de Ritalin worden vergeleken. Het is dan precies om te rekenen hoelang de medicijnen met verlengde afgifte werken, hoeveel iemand nodig heeft en in welke combinatie. Alles is met elkaar te combineren en de mogelijkheden zijn eindeloos.

Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat Concerta bij iemand maar 6 uur werkt en dat iemand 2 maal daags Concerta nodig heeft of 1 maal daags Concerta en 1 maal daags Equasym of Medikinet. Ook kan het bijvoorbeeld zo zijn dat iemand Concerta en Ritalin tegelijk moet innemen. Houd rekening met de rebound en neem de volgende dosis in voordat de vorige dosis is uitgewerkt.

Belangrijk is te weten dat een rebound als die vervelend optreed kan worden voorkomen. Meestaal helpt een halve dosering aan het einde.

Afgifteprofielen

De arts blijft in alle gevallen verantwoordelijk voor het voorschrijven van medicatie, maar je kunt wel op zoek gaan naar een arts die deze kennis over medicatie heeft en deelt.

Het ADHD effect

ADHD als 'goed nieuws' diagnose

Een interview met Melissa Orlov in april 2015

Melissa Orlov is een huwelijk consultant en expert in ADHD en hoe ADHD invloed heeft op relaties.

Zij is auteur van het boek “ The ADHD Effect on Marriage” dat werd bekroond met de het beste psychologische boek van 2010. Het is verkrijgbaar in Nederland met de titel “ADHD relaties”.

Haar tweede boek “The couple’s guide to thriving with ADHD” is te bestellen via haar website www.adhdmarriage.com .

Melissa Orlov geeft seminars en privé-consulting aan paren van over de hele wereld, om elkaar te helpen begrijpen en een nieuw evenwicht in hun relatie te creëren. Ze geeft ook seminars voor partner/relatie therapeuten en psychologen, zodat ze kennis over ADHD in hun begeleiding en therapie kunnen integreren.

Hoe bent u op het idee gekomen een boek te schrijven over ADHD en relaties?

Op het moment dat mijn man en ik met onze relatie worstelden was ik erg blij dat ik met ADHD expert Dr. Edward Hallowell samen werkte. Ik wist dus veel over ADHD. Door veel te experimenteren hoe wij met elkaar om konden gaan en door hard te werken konden mijn man en ik dingen veranderen. In dit proces struikelden we vaak, omdat er niet echt goede informatie was, hoe paren om kunnen gaan met deze kwesties. Toen we onze problemen achter ons konden laten, hebben we besloten dat andere koppels beïnvloed door ADHD betere hulp nodig hadden. Daarom hebben wij een website opgezet (www.ADHDmarriage.com) en ik begon te schrijven over het onderwerp.

Er was meer belangstelling voor de website dan ik had verwacht, en al snel waren er duizenden pagina's opmerkingen en ideeën, die mensen hadden geschreven over hun ervaringen. Op een gegeven moment besefte ik dat het nuttig voor mensen zou kunnen zijn, om alles in één boek te hebben, dus schreef ik mijn bekroonde eerste boek “ADHD relaties”. Het tweede boek heb ik geschreven nadat ik een aantal jaren aan paren telefoon seminars heb gegeven. In deze sessies bleven dezelfde problemen komen en ik besloot in mijn boek meer in te gaan op de emotionele moeilijke ‘hot spots’, waar paren beïnvloed door ADHD, met zichzelf geconfronteerd worden. Mensen kunnen in hun relatie in deze ‘hot spots’  vast te komen zitten en ik wilde hun helpen dat te doorbreken. Dus dat was mijn drive om “A Couple’s Guide to Thriving with ADHD “te schrijven.

Ik ben nu een nieuwe cursus aan het introduceren rond het herstellen van intimiteit. Als bij paren eenmaal de ADHD-problemen minder zijn geworden is het herstellen van intimiteit een belangrijk onderwerp. Mijn boeken en cursussen ontstaan bijna vloeiend. Ik probeer naar mensen te luisteren en te begrijpen wat zij nodig hebben en dan wil ik hun de informatie toegankelijk maken.

Hoe kijkt u tegen ADHD aan?

Met onbehandeld of niet herkend ADHD kan het leven heel moeilijk zijn -  zowel voor de persoon die het heeft, en voor de partner van die persoon. Maar ADHD kan ook veel mogelijkheden en energie toe voegen aan je leven. De supersnelle hersenen zijn op verschillende manieren echt geweldig. Het probleem is niet de ADHD, het probleem is het omgaan met de symptomen van ADHD die echt in de weg kunnen zitten (zoals ongeorganiseerd zijn of chronisch afgeleid). Het goede nieuws is dat 50-90% van de volwassenen die hun ADHD behandelen een aanzienlijke verbetering van hun symptomen ondervinden en controle over hun leven terug krijgen. Dus ik denk dat er veel mooie mogelijkheden zijn voor degenen die hun positieve ADHD kenmerken weten in te zetten en de negatieve aspecten van ADHD herkennen en leren ermee om te gaan.

Welke invloed heeft ADHD op relaties?

De overgrote meerderheid (bijna 90%!) van de volwassenen met ADHD weet niet eens dat ze het hebben. Dat betekent dat de symptomen van ADHD in familierelaties heersen en niemand begrijpt wat er eigenlijk gebeurt. Bijvoorbeeld chronische verstrooidheid, nummer één symptoom van volwassen ADHD, ervaren familieleden als desinteresse, omdat de aandacht van de partner ergens anders is. Van partners en familieleden begrijpelijk, maar ten onrechte, gaan zij ervan uit dat de ADHD volwassene niet meer van hun houdt, en deze valse veronderstelling leidt meestal tot diepe problemen. Er zijn vele, vele van deze verkeerde interpretaties van de ADHD-symptomen in gezinnen die een hoop onnodige pijn veroorzaken. Als de familie van de ADHD-symptomen wist, zouden ze volledig anders kunnen reageren. Bijvoorbeeld, wanneer een ADHD partner wordt afgeleid zou het paar in plaats van hem of haar te beschuldigen op een bepaald tijdstip voor een aantal uren uit kunnen gaan voor ononderbroken aandacht tijd. De nieuwe kennis over ADHD symptomen zorgt voor een heel andere uitkomst.

In “ADHD relaties” schreef ik over de zeer voorspelbare patronen die de aanwezigheid van volwassen ADHD in relaties stimuleert. Een ander patroon dat heel gebruikelijk is ontstaat met een ADHD partner en een niet-ADHD (of meer georganiseerde tweede ADHD partner als er sprake is van een 2-ADHD huishouden ) en ik noem het ouder/ kind dynamiek. De georganiseerde partner gaat te controle overnemen  - veel te veel van de tijd, in feite - terwijl de ADHD partner als niet erg verantwoordelijk wordt aangezien. Het is een zeer negatieve dynamiek voor een relatie. Veel van deze relaties komen vast te zitten.

In de relatie met ADHD kinderen kan het een beetje anders gaan. Je hart gaat echt uit naar een kind met ADHD, en het kan belastend zijn om je kind te zien worstelen op school of met vriendschappen. Maar er is een groeiproces en dat helpt kinderen vooruitgang te boeken, zodat ook ouders positieve feedback in de ouder-kind relatie krijgen. ADHD kinderen vertellen dat hun families hun 'veilige haven' is als zij problemen elders ondervinden en dat is voor ouders zeer de moeite waard.

Welke situaties zijn u bijgebleven als erg leuke of grappige herinnering en als nare herinnering met ADHD?

Enkele grappige herinneringen ... rond de leeftijd van mijn 6 jarige dochter, die ADHD heeft. Zij zat zoveel in haar stoel te wiebelen en stuiteren tijdens het diner dat ze er gewoon van af viel, het ene moment was ze aan het lachen met ons, de volgende seconde was ze weg op de vloer! Dat was hilarisch. Een andere mooie herinnering, ook met mijn dochter, toen was ze ongeveer 3 jaar en we waren bij de kinderarts. We keken naar het aquarium en ik was een vis aan het bewonderen, toen ze plotseling riep: "kijk naar al die vis eieren, verstopt onder dat blad!"  Ik zou nooit die eieren hebben gezien en op dat moment besefte ik dat ze de wereld helemaal anders zag dan ik en op een zeer prachtige manier. Dat was bijna schokkend en eigenlijk is het ook geldig voor mijn man. Een van de dingen die hilarisch over hem zijn is, hoe zijn kantoor is opgezet. Ik heb één computer en een tweede scherm voor mijn werk. Hij heeft ongeveer 10 schermen en verschillende machines en die gaan allemaal tegelijk en mijn man beweegt snel heen en weer tussen hen. Het is als een soort commando center! En, het is een perfecte weerspiegeling van hoe verschillend onze geest werkt. Ik zou volledig overweldigd zijn door die hoeveelheid schermen en informatie!

Sommige ongemakkelijke herinneringen zijn rond mijn eigen gevoelens van hulpeloosheid en verdriet, als ik geconfronteerd wordt met een bijzonder negatief ADHD symptoom van mijn man of mijn dochter. Soms, net als vele partners van mensen met ADHD, zucht ik dan en denk: "Ik wist niet dat ik me had aangemeld voor zo hard werken toen op mijn trouwdag." Maar dat gaat dan weer over en wordt gelukkig vervangen door de zeer positieve dingen die we hebben.

Wat zijn uw belangrijkste tips voor een relatie met een partner met ADHD?

Eerst, en vooral, moet je opgeleid worden over wat ik noem het ADHD-effect. Beide partners moeten volledige kennis krijgen over de impact van ADHD, zodat zij niet het slachtoffer van verkeerde interpretaties over de ADHD symptomen worden en de negatieve patronen kunnen worden vermeden. Ik geef aan paren een seminar, dat zeer effectief is geweest voor veel koppels ...overdenk dat of lees mijn boeken en leer over ADHD symptomen in relaties. Het is echt, echt belangrijk en kan het leven drastisch verbeteren.

Ten tweede, wil ik paren duidelijk maken dat het worstelen in hun relatie een grote kracht kan zijn om iets te veranderen. Hun toekomst hoeft niet meer op het moeilijke verleden te lijken, dat zij hebben gehad. Ze kunnen vreugde en plezier terug vinden.

Beide partners moeten ten koste van alles de ouder/ kind dynamiek vermijden, waar snel op terug gevallen wordt. Dit patroon zal hun partnerschap vernietigen.

En de behandeling van ADHD is niet alleen het innemen van medicatie, 'pillen leren niet vaardigheden aan’. Een van de hoofdstukken van mijn tweede boek geeft een overzicht over de optimale behandeling voor volwassenen met ADHD ... en dat is veel meer dan het innemen van medicatie. Dat hoofdstuk is beschikbaar als gratis download op www.ADHDmarriage.com in mijn online behandeling gids.

U werkt veel met Edward Hallowell samen, die wij hier ook erg waarderen. Wat is zijn belangrijkste invloed op u kijk op ADHD?

Ned Hallowell is een inspiratie voor velen die omgaan met ADHD, en terecht. Een van de belangrijkste ideeën die hij deelt, is het benaderen van ADHD vanuit een op sterktes gebaseerd perspectief. ADHD kenmerken kunnen prachtig zijn. Mijn man ‘s verstand en geest maken enkele miljoen mijlen per minuut en dat maakt mijn man zowel briljant en spannend. Hij heeft een grote passie (ook wel hyperfocus) voor bepaalde hobby's en ideeën. En er is meer. Het gaat om het concept de sterke kanten en het positieve te zien en te vieren en te zorgen dat je leven is afgestemd op het positieve. Sanering van de problemen is noodzakelijk, maar moet niet het belangrijkste aandachtspunt zijn.

Denkt u dat wij in Europa anders naar ADHD kijken of ermee omgaan dan in Amerika?

Ik ben niet goed thuis in wat jullie doen in Europa, maar mijn gevoel is dat ADHD veel minder hier wordt herkend. Dat is jammer, want ADHD is zo'n 'goed nieuws' diagnose. Zodra je eigenlijk weet dat je het hebt zijn er zoveel dingen die je kunt doen, dat zal je leven verbeteren!

In de VS - althans in de media – is er te veel nadruk op medicatie in de behandeling van ADHD, terwijl in feite onderzoek aantoont dat alleen medicatie niet de beste behandeling is. Dus we besteden veel tijd aan de vraag of onze kinderen met medicinale worden behandeld of niet, in plaats van tijd te maken voor het oefenen van strategieën, die ze kunnen gebruiken, inzetten van organisatorische hulpmiddelen en mindfulness training.

Ik zou graag zien dat ADHD geaccepteerd wordt als gewoon 'een andere manier van zijn in de wereld', en dat, als je het hebt, je wat extra structurele steun krijgt. De Amerikaanse cultuur legt een enorme nadruk op efficiëntie en dingen gedaan krijgen - en dit is vaak niet de sterke kant van mensen met ADHD. Ik hoop dat er een tijd komt, dat we op een andere manier op mensen met ADHD reageren, dat we het hun gemakkelijker maken (en niet schaamte bij hun oproepen), dat zij de organisatorische en focus steun krijgen, die zij nodig hebben ... en dat we de rest van onze tijd besteden aan het waarderen van hun sterke en unieke kwaliteiten. Er is ruimte in deze wereld voor allerlei verbazingwekkende geesten, en we moeten het positieve dat ADHD kan brengen beter waarderen.

Een interventie, rustiger dan je denkt!

 Achtergrond van de training

'De juiste prikkels zorgen dat je brein floreert’ zegt neuropsycholoog Jelle Jones om inzichten uit zijn vak toe te passen in het onderwijs.

Dit geldt zeker voor kinderen en jongeren met ADD.

De hersenen van een mens zijn pas uitontwikkeld als hij 25 jaar is of soms zelf nog iets ouder. Het brein van een kind is nog aan het rijpen. Het is nog niet klaar.

Als kinderen op hun tiende of zeventiende jaar matig presteren zegt dat nog niets over wat ze allemaal in hun mars hebben. Het is niet meer dan een momentopname.

Helaas wordt dat op school vaak niet gezien en dan wordt snel gezegd: het zit er niet in.

En dat is juist jammer. Hier wilden we iets aan doen.

Je kunt pas op het 25^e levensjaar zien waar een kind ongeveer eindigt.

En voor de rijping van de hersenen is de omgeving heel belangrijk. Het brein ontwikkelt zich niet vanzelf, je kunt niet gewoon wachten tot het zich heeft ontwikkeld. Nee, je moet actief voorwaarden scheppen voor de ontwikkeling.

Jongeren en zeker jongeren met ADD hebben meer steun en sturing nodig, het is een achterhaalde visie dat zij het zelf kunnen.

 Daarom is sinds 2014 het Mediacollege Amsterdam van start gegaan met een cursustraject voor studenten met ADHD ( ADHD van het gecombineerde type) of ADD ( ADHD van het onoplettende type).

Voor het gemak in het artikel ADD genoemd.

Het Mediacollege Amsterdam is een Mbo school waar studenten worden opgeleid tot creatieve vakspecialisten. Van DTP’er (Desk Top Publisher) tot gamedesigner, van podiumtechnicus tot grafisch vormgever - het Mediacollege Amsterdam staat bekent om hun gevarieerde onderwijsaanbod wat altijd met de maatschappelijke ontwikkelingen mee gaat.

De training is vormgegeven door de ambulant begeleider Etienne Scheepers in samenwerking met de arts en systeemtherapeut Michaela Pronk. Met kennis en passie voor ADD en jongeren hebben zij de ADD training ontwikkeld.

Doel van de training is de studenten in hun eigen kracht te zetten. Als het ware hun eigen positieve ADD energie (terug) te vinden.

Door meer zelfinzicht te krijgen leren de jongeren hun sterke en zwakke kanten beter kennen. Door meer kennis in hun ADD te krijgen leren zij steunnetwerken in te schakelen, helpende gedachten te ontwikkelen en krachtigere en slimme oplossingen te bedenken.

De training is gericht op erkenning en herkenning en helpt studenten in het versterken van hun sociale steunnetwerk.

De training vindt op school plaats in groepen van tien tot twaalf leerlingen. Afgelopen schooljaar zijn er vijf groepen studenten getraind.

Tijdens de selectie van de deelnemers vindt een intake gesprek plaats, waar persoonlijke aandachtspunten worden besproken. Er zijn er acht wekelijkse groepsbijeenkomsten aan het einde van de lesdag van twee uur. Na drie maanden is er een terug kom bijeenkomst of een terugkom middag met alle groepen van het afgelopen schooljaar. Tijdens het traject is er voldoende ruimte voor persoonlijke begeleiding en worden de mentoren op de hoogte gehouden en betrokken bij onderwerpen.

De kennisoverdracht doormiddel van psycho-educatie over ADD vormt de rode draad in de bijeenkomsten, maar ook het opbouwen van een netwerk is erg belangrijk. De deskundigheid die vanuit de onderwijspraktijk en ervaring met ADD wordt overgebracht door de ‘coach’ zorgt voor energieke en dynamische bijeenkomsten. Tijdens de bijeenkomsten wordt er gewerkt aan opdrachten, praktische tips en vooral het uitwisselen van ervaringen.

Tijdens het thee en koffie moment of het werken aan de creatieve opdracht komen de studenten steeds dichter naar elkaar. De creatieve opdracht kan alleen of in een groep worden uitgevoerd. Met de creatieve opdracht presenteren de studenten uiteindelijk aan het einde van de training hun eigen visie over de diagnose ADD. De leerlingen werken soms thuis met veel enthousiasme verder en er ontstaan prachtige dingen van schilderij en gedicht tot game of film ( zie foto’s).

De steunnetwerk bijeenkomst neemt een belangrijke plek in. Elk student wordt uitgenodigd iemand mee te nemen, van ouders, stiefouders, broer, zus, vriendin, medeleerling.

Waar de studenten vaak gewend zijn de boeman te zijn en kritiek te krijgen op hun gedrag, voelen ze zich gezien en begrepen. De studenten leren de positieve kenmerken van de diagnose ADD kennen en ervaren begrip in de groep en kunnen met hun netwerk concrete afspraken maken over hulp en steun.

De aandacht die ADD verdient binnen het onderwijs op deze manier eindelijk een positieve invulling te krijgen. Juist nu met Passend Onderwijs moeten scholen er alles aan doen om elke leerling én student de extra ondersteuning te bieden die zij nodig hebben voor een succesvolle schoolcarrière.

Quotes

Leerling na de training:

Ik dacht dat de bijeenkomsten druk en chaotisch waren. Maar ik werd er eerder rustig van en vond het gezellig.

Leerling na afloop training:

‘Ik heb zeer genoten van de ADD training. Niet alleen was het een enorm plezier om mee te doen met de activiteiten, het was ook fijn om te weten dat er meerdere mensen op deze school zitten met een Attention Disorder. Als ik de keus had, zou ik het nog eens opnieuw willen doen, met hetzelfde groepje. Ik heb genoten van het maken van de video game voor de thuisopdracht, met de jongen waarmee ik momenteel in een relatie ben. Graag zou ik iedereen nogmaals willen zien, maar desalniettemin wens ik iedereen nog een fijne tijd op het Media College.’

P van een cursist tijdens de steunnetwerk bijeenkomst:

Bedankt voor jullie training! Bestond het maar in mijn studententijd, was ik niet tegen zoveel onbegrip en dingen aangelopen. Ik ben blij dat mijn zoon dit niet gaat overkomen.

ADD Crusher™  

Kunnen we de negatieve kanten van ADD verpletteren? Hoe kunnen we ADHD in een positieve balans houden?

Ontmoet ADHD coach en klassieke ADDer, Alan Brown.

Alan Brown heeft een programma ontwikkeld om op een snelle en effectieve manier strategieën te leren om beter met de negatieve kanten van ADD om te kunnen gaan.

Op het congres ADHDvrouw in maart 2015 heeft Alan Brown een workshop gegeven over zijn programma ADDcrusher en wij kwamen in de gelegenheid om hem te interviewen. Meer informatie is te vinden op zijn website www.addcrusher.com.

Hoe kijkt u tegen ADHD aan?

Ik geloof niet dat ADD / ADHD 100% een vervloeking of ongemak is of 100% een cadeau of gave, maar eerder een mix van beide. Zelfs de meest succesvolle mensen met ADHD moeten elke dag hard werken om hun ADHD aan te kunnen . Ik heb het gevoel dat, op een dagelijkse basis, mijn ADHD 90% een gave is en 10% een moeilijkheid of op zijn minst een ongemak, omdat ik krachtige gewoonten heb geleerd en talloze strategieën, die mijn ADHD in een positieve balans houden.

Helaas hebben miljoenen ADHD tieners en volwassenen niet de mogelijkheid om dergelijke strategieën te leren, omdat ze zich niet bewust zijn van hun ADHD! In de VS zijn er 9 miljoen volwassenen met ADHD, maar 85% van hen weten het niet. Ik neem aan dat de aantallen in Nederland vergelijkbaar zijn. Dit ervaar ik als grote uitdaging en kans voor ons om in de hele wereld meer bewustzijn te genereren en mee te helpen dat deze miljoenen mensen gediagnosticeerd worden.

Hoe bent u op het idee gekomen om ADD Crusher™ te ontwikkelen ?

Toen ik 36 jaar was kreeg ik de diagnose. Deze verklaarde een groot deel van mijn leven - slechte prestaties op school, drugsverslaving, enz. Daarom was ik erg opgewonden om meer over deze aandoening te leren en coping-strategieën te onderzoeken. Ik kocht een aantal boeken ... en toen herinnerde ik me dat ik lezen helemaal niet leuk vind! Wist je dat 30% van de ADDers dyslectisch zijn, en de meerderheid van de overige 70% moeite hebben met het leren uit boeken. Ik kon niet begrijpen waarom er geen manieren waren om door video, of zelfs audio - of op zijn minst in een leuk grafisch boek over ADHD en ADHD oplossingen te leren.

Dus heb ik ADD Crusher ™ ontwikkeld, een multi- mediaprogramma, een ‘virtuele coach 'die je bewezen strategieën leert, allemaal  op een leuke, boeiende manier.

Wat is de kracht van het ADD Crusher ™ programma?

Ik denk dat het belangrijkste voordeel van het programma de leuke video’s zijn. Maar het is ook gebaseerd op de kennis dat, naast de informatie die in interessante visuele en leuke manieren aangeboden wordt, wij ADDers herhaling nodig hebben. We onthouden iets waarschijnlijk niet (of handelen er niet naar)als we iets maar één keer zien of één keer lezen. We moeten iets opnieuw bekijken of nog een keer luisteren of opnieuw iets lezen, voordat het een krachtige gewoonte is geworden.  Daarom hebben we leuke video’s gemaakt en bevat het programma audio onderdelen die vanaf elk apparaat - computer, tablet of smart Phone gebruikt kunnen worden en waardoor men overal kan oefenen.

Op welke manier helpt het ADD Crusher ™ programma mensen met ADD?

In het programma leren mensen 10 algemene strategieën. Het duurt  maar een paar minuten om de strategieën te leren. Het kost dus niet veel tijd om de nieuwe strategieën te begrijpen en het is gemakkelijk om ze te implementeren. We structureren de strategieën als soort bouwstenen (ik noem ze "ways") in een bepaalde volgorde;  dus bijvoorbeeld leer je eerst de juiste voeding en dan een manier om gemotiveerd te raken en te blijven en dan een manier om in je geest tot rust te komen. Deze eerste drie manieren of bouwstenen bieden een basis waardoor het gemakkelijker is om alles wat volgt te leren en te implementeren. De meeste boeken hebben niet een dergelijke structuur.

Als strategieën in een systematische volgorde worden aangeboden en gemakkelijk te leren en uit te voeren zijn, kunnen mensen zeer snel positieve resultaten zien.

Welke situaties zijn u bijgebleven als erg leuke of grappige herinnering en als nare herinnering met ADD?

Nou, mijn alcohol- en drugsgebruik eerder in mijn leven was een mijn ergste tijden en gerelateerd aan mijn ADHD, dat pas later werd gediagnosticeerd. Maar ik denk dat een van de belangrijkste dingen over ADHD is, dat we onszelf niet te serieus moeten nemen. Ik ben nog steeds aan het lachen als ik me betrap dat ik “ADD ben ": wanneer mijn geest weg vliegt naar een andere wereld, of wanneer ik besef dat ik eigenlijk heel dom reageer. Dit zijn kenmerken van ADHD die leuk en grappig kunnen zijn.

Ik denk dat het belangrijk is om zowel je negatief verleden en je positieve ADHD attributen te omarmen. Ze zijn beide belangrijke onderdelen van wie je bent!

Wat zijn uw belangrijkste tips voor mensen met ADD?

Het eerste wat ik aan mensen vertel, die onlangs zijn gediagnosticeerd, is om "in contact" te komen met hun ADHD – in plaats van zich te schamen of het te betreuren. Wees dankbaar en blij dat je nu het bewustzijn over ADHD hebt gekregen, dat is het begin van de weg naar een beter leven.

Ik wil dat mensen weten, dat ze met ADHD kunnen slagen, als ze bereid zijn om te leren nieuwe dingen te proberen en eraan werken om nieuwe gewoonten te creëren. Alleen door het creëren van nieuwe gewoonten zal je beginnen te voelen dat je meer mentale focus hebt, minder dingen verliest en vergeet, in staat bent om meer werk te verzetten, enz. Zoals ik eerder al zei, heb ik het gevoel dat mijn ADHD 90% een gave en slechts 10% een ongemak is. Dit is een geweldige positie en iedereen kan dit bereiken als men het echt wilt.

Denkt u dat wij in Europa anders naar ADHD kijken of ermee omgaan dan in Amerika?

Dat is moeilijk te zeggen. Elk land in Europa is zo verschillend in de ontwikkeling van het bewustzijn en in het begrip voor ADHD. Het geldt ook voor de afzonderlijke staten in de VS. Ik denk wel dat we in de VS verder zijn in het erkennen van volwassen ADHD als een ernstige persoonlijke kwestie. In sommige Europese landen is er meer aandacht voor de sociale en economische aspecten van ADHD.

Ik denk dat we meer samen moeten werken in het creëren van een bewustzijn voor ADHD en in begrip voor ADHD. Ik wil voorstanders in Nederland en het Verenigd Koninkrijk en elders in Europa aanmoedigen om samen te werken met groepen in de VS en Canada. Na mijn afgelopen lezingen en workshops in Europa, hoop ik een brug te kunnen slaan van communicatie over ADHD over de Atlantische Oceaan.

Dank je Alan voor je workshop en interview. We willen onze krachten bundelen om mensen met ADHD te helpen in een positieve balans te komen.

Het leven met een kind met ADHD is een pingpong spel, niet een maar twintig spelletjes tegelijk.

Haim Omer onderzocht in de afgelopen 15 jaar de vraag: Hoe kunnen we met conflicten omgaan, zodat we vooral de positieve krachten in mensen (ouders en kinderen) mobiliseren.

Enkele decennia geleden konden ouders hun kinderen nog aansturen met behulp van ge- en verboden. Dat lukt tegenwoordig niet zo gemakkelijk meer. Kinderen zijn goed geïnformeerd, hebben eigen meningen en willen de zaken bepalen. Vrijheid en autonomie staan in hoog aanzien. Echter, die nieuwe vrijheid kan problemen opleveren. Er is ook behoefte aan grenzen.

Omer helpt ouders een nieuwe vorm van gezag te ontwikkelen. Hierbij is de ouderlijke aanwezigheid een eerste stap om het contact met het kind weer in balans te brengen en meer invloed te krijgen. Aanwezigheid betekent dat ouders beter op de hoogte zijn wat hun kind doet, waar het is, met welke  vrienden het omgaat en dat ze hun kinderen laten merken dat hun leven hen interesseert. Het betekent ook dat ze zich om bepaalde zaken zorgen maken of onacceptabel vinden. Het draait niet om sterker zijn dan het kind, maar om aanwezig zijn in zijn of haar leven.

Omer’s aanpak van verbindend gezag en nieuwe autoriteit is overal in de wereld bekend geworden en wordt veel toegepast. Ook in Nederland zijn er verschillende instellingen die trainingen en cursussen organiseren. Zijn boeken: Geweldloos verzet in gezinnen en Nieuwe Autoriteit zijn in het Nederlands verkrijgbaar. Uit onderzoek blijkt dat voor kinderen en gezinnen met ADHD deze aanpak waardevol en ondersteunend kan zijn.

Hoe bent u op het idee gekomen z’n nieuwe aanpak als geweldloos verzet in gezinnen te ontwikkelen?

“Het voelde alsof er voor ouders en ook leraren iets anders nodig was. De tijd was veranderd. Ik ging op zoek naar een aanpak waar ik twee belangrijke aspecten met elkaar kon samenbrengen: de-escalerend werken en een duidelijke stem uitbrengen. “

Geweldloos verzet is de enige interventie in sociale conflicten die deze twee elementen combineert die we nodig hadden. Het eerste element wil escalaties vermijden en niet vernederen, niet kleineren, niet provoceren. Het is niet alleen moreel bedoeld, we weten namelijk dat in een situatie van geweld en strijd uiteindelijk iedereen in het nadeel is. De duidelijke stem in conflicten staat voor de aanwezigheid, de ouderlijke aanwezigheid.  Hierbij is het strategisch erg belangrijk om een positie in te nemen om de andere te splitsen in zijn positieve stemmen en gedachten ( ‘ik wil niet aanvallen en vernederen’)  en zijn negatieve stemmen en gedachten ( ‘ik blijf aanvallen en vernederen’). Zoals Gandhi - hij was een grote strateeg - en  Martin Luther King wisten dat ze de positieve stemmen in de tegenstander sterker konden maken door niet aan te vallen.

Ook in families en scholen willen we aanwezigheid vergroten en escalaties vermijden. En ook in kinderen zijn er altijd twee stemmen. Negatieve stemmen die bijv. zeggen: ‘Ik wil verder gamen of porno kijken’, maar ook positieve zoals , ‘Misschien is het niet zo goed voor mijn huiswerk als ik nu door blijf gamen en misschien is de porno helemaal niet goed voor me’.

De aanwezigheid van ouders kan de positieve stemmen in het kind sterker maken. De verschillende stemmen in het kind noem ik graag: ‘The parliament of the mind’.

Maak er gebruik van als ouder.

Uw aanpak is heel vernieuwend.  Wat onderscheid uw interventie?

Als cultuur hebben we het idee van autoriteit een tijdje geleden verworpen. We wilden meer verbondenheid en autonomie werd een belangrijke waarde.

Het concept van autoriteit was gebaseerd op afstand en het was immuun voor kritiek. Het was een hiërarchisch systeem.  Autoriteit eiste controle op, het kind moest gehoorzamen of werd onmiddellijk gestraft. In de jaren 60 en 70 dachten wij dat we autoriteit konden inruilen voor ultieme vrijheid zonder beperkingen, eisen of verwachtingen. Toen zagen wij en dat blijkt ook uit onderzoek, dat kinderen die opgevoed zijn in een omgeving zonder grenzen, totaal vrij, alsnog meer problemen ondervinden in hun frustratietolerantie en impulsiviteit en een lager gevoel van eigenwaarde ontwikkelen.

Hoe kan dat gebeuren? De kinderen werden bemoedigd, aangemoedigd en hoorden constant hoe goed en super zij waren maar toch ontwikkelden zij minder zelfvertrouwen. 

Wat is dit positieve gevoel van eigenwaarde en wat heb je hiervoor nodig? Het is het gevoel dat je in staat bent iets te doen, dat je voelt dat je het waard bent iets te doen, dat je je sterk voelt dat het je gelukt is. Hiervoor moet je dus veel ervaringen opdoen en veel moeilijkheden overwinnen.

Dus kinderen wiens moeilijkheden en problemen uit handen worden genomen ervaren een gebrek aan situaties waarin zij leren voelen ‘Ik moet volhouden’, ‘Er is geen andere optie’, ‘Ik moet het doen’. Kinderen hebben ‘Je moet het doen‘ situaties nodig om probleemoplossend vermogen te ontwikkelen. ‘Je moet het doen’ situaties vormen een soort calcium, bouwstof, voor de eigenwaarde.

We leken in een dilemma te zitten, we namen duidelijk afstand van het oude concept van autoriteit maar het concept van totale vrijheid zonder beperkingen en grenzen leverde problemen in de ontwikkeling van het zelfvertrouwen op. We moesten concept van autoriteit opnieuw onderzoeken en een nieuw concept van autoriteit ontwikkelen. Een nieuwe autoriteit die goed voor ons was.

We wilden geen afstand meer, maar meer nabijheid. De nieuwe autoriteit is gebaseerd op presentie en aanwezigheid, ouderlijke aanwezigheid met veilige boodschappen zoals ‘Ik ben hier als je ouder’, ‘Ik blijf hier als je ouder’, ‘Je kan niet scheiden van mij ik blijf je ouder’.  Als ouders op deze wijze kunnen reageren creëren zij een nieuwe autoriteit. Ouders eisen geen gehoorzaamheid op maar reageren met nabijheid en in zelfcontrole. Zelfcontrole door de ouder is hierin een belangrijk punt, zelfcontrole in het bewustzijn van: ‘Dit is mijn plicht als ouder en dat doe ik.’  We helpen ouders en leraren om in zelfcontrole te reageren en niet impulsief te ageren en zo hun plichten en taken als ouder en leraar te doen. Ouders en leraren hebben namelijk een belangrijke rol in de maatschappij en hierin moeten zij worden bevestigd.  We richten daarom ook steun en supportgroepen op. Thuis voor ouders of op school voor leraren.

Bovendien wilden wij de onmiddellijke actie-reactie cyclus doorbreken en de nieuwe autoriteit baseren op vasthoudendheid en continuïteit.  Er zijn daarom twee belangrijke spreekwoorden die wij iedereen mee willen geven.

‘Smeed het ijzer als het koud is.’

Dat betekent concreet: De ouder hoeft niet direct te reageren, de ouder kan ook zeggen: ‘Ik accepteer jouw gedrag niet en kom later hierop terug.’ Misschien denkt het kind: ‘Ja dat zal wel.’ Als de ouder dan in de avond naar de kamer van het kind gaat, kan de ouder het volgende zeggen: ‘Wat er vandaag aan tafel gebeurde accepteer ik niet, ik wil hier nu met je zitten en blijf hier zitten als je ouder totdat we hiervoor een oplossing hebben bedacht.’

Deze uitgestelde reactie toont ouderlijke aanwezigheid en interesse , de ouder is niet vergeten wat er gebeurd is.

 Van groot belang is verder het volgende:

‘Het gaat niet om winnen.’

Met zijn nieuwe autoriteit hoeft de ouder niet te winnen, de ouder moet volhouden. Kinderen willen altijd winnen  (dat hoort bij hun rol)  kinderen willen niet verliezen. Dat betekent dus concreet dat de ouder kan zeggen: ‘Ik wil niet van je winnen,  ik wil volhouden. Dat is mijn plicht als ouder en hoort bij mijn rol als ouder. Ik geef je niet op.‘

Met de nieuwe autoriteit hebben we dus een concept gecreëerd dat past bij de waarden van deze tijd: verbondenheid, zelfcontrole, bewustzijn van onze plicht en rol en support.

U doet veel onderzoek, ook naar ADHD. Hoe kijkt u tegen ADHD aan en hoe kunnen wij uw interventies in de behandeling van ADHD toepassen?

We hebben hier een kliniek voor kinderen, waar zeker 60 % van de kinderen met ADHD gediagnosticeerd is. Ik heb dus inderdaad veel ervaring. De afgelopen jaren hebben we protocollen ontwikkeld en veel data verzameld. Wat nu heel duidelijk is, is dat we met onze aanpak ouders kunnen helpen een stevig houvast aan hun kinderen te geven. Kinderen met ADHD kunnen kleine tornado’s veroorzaken en ouders kunnen hierin snel meegezogen woorden. Wat de aanpak van de nieuwe autoriteit doet is dat ouders een soort anker krijgen. De ouderlijke aanwezigheid helpt om een stevige verankering te krijgen om zo als ouder de rol in zelfcontrole en met ondersteuning te vervullen. 

De supportgroep of het steunnetwerk geeft ouders zelf een anker: vandaag, morgen, overmorgen, een anker met continuïteit.

Als het drukke impulsieve kind met zijn tornado acties komt, wordt de ouder niet meer meegezogen, maar blijft verankerd staan en kan zeggen:  ‘Ik ben hier en ik blijf hier.’

De nieuwe autoriteit creëert een ‘Anker effect’.  Dit stabiliseert eerst de thuis situatie, ouders worden niet meer  meegezogen door de ADHD van hun kind en de ADHD wordt als het ware gebufferd. Als het kind thuis verankerd is, kan het zichzelf zijn en met zijn ADHD minder uit de bocht vliegen. 

In ons eerste onderzoek dat we in Duitsland uitvoerden met kinderen met en zonder ADHD kwamen we erachter dat onze aanpak zonder dat we iets specifieks met de ADHD deden de ADHD problemen significant verminderden omdat de ouders lukte een anker effect te creëren. We ontwikkelden een nieuw onderzoek dat we nu uitvoeren met alleen maar kinderen met ADHD waar we specifieke “Anker” reacties voor de ouders hebben ontwikkeld. We hebben dus nu een groot protocol, waar we de verschillende reacties die ouders kunnen toepassen op de ADHD tornado’s van hun kind onderzoeken. We verwachten nog de eindresultaten maar zien nu al het positieve ‘Anker effect’ op ADHD. 

Een concreet voorbeeld: 

Een kind met ADHD heeft meer hulp nodig in de ochtend om naar school te gaan, om zich georganiseerd te krijgen. Dat herkennen jullie allemaal, toch. Soms worden ouders ongeduldig en er ontstaat een explosie thuis of ouders zijn zo meegaand en doen alles voor het kind. Er zijn zelf ouders die al het huiswerk voor hun kinderen maken. Wij helpen ouders weer te kunnen onderscheiden tussen ondersteuning geven en meegaand zijn. In plaats van alles voor hun kinderen te doen leren ouders  hun kinderen zo te helpen dat de kinderen een deel alleen kunnen doen. Ouders gaan dan bijvoorbeeld bij het kind zitten en zeggen: ‘Ik zit hier bij jou en ben hier voor jou. En ik kijk hoe ver je komt.  We hebben nu  5 minuten alles te organiseren, laat ons kijken hoe jij dat wilt doen.’

Dat is ondersteunen. Het kost tijd en geduld. En we moeten het elke keer weer opnieuw doen. Dit is de anker effect.

Een ander concreet voorbeeld:

Een kind met ADHD rent rondjes, is luidruchtig, schreeuwt en is boos. Voor dit kind is het belangrijk dat de ouders zelfcontrole leren ontwikkelen: Hoe kan ik reageren dat de boze buien stoppen? Hoe kan ik niet overreageren? Hoe kan ik het pingpong spel, of meestal is het er niet één maar twintig, pingpong spelletjes tegelijk stoppen?

Het is belangrijk te beseffen dat we niet tegen ouders kunnen zeggen: “Je moet het zo doen. “

Elk kind met ADHD is anders en elke situatie is uniek en ouders hebben hun eigen ouderprofiel.

We willen ouders met onze aanpak helpen goed te matchen met hun kind. Hierbij staan de twee vragen centraal: Wat heeft het kind op dat moment nodig? En hoe komt het dat het voor ouders op dat moment moeilijk lijkt om dat aan hun kind te geven? Als we deze vragen helpen beantwoorden en het past, hebben ouders hun eigen goede match met hun kind gevonden en kunnen op deze manier een ‘anker effect ‘ creëren.

Bedankt Haim Omer voor dit geweldige skype interview en je tijd.

Michaela Pronk, arts en relatietherapeut Praktijk M3, heeft het interview voor  de SUZAN, ons ADHD lifestylemagazine in 2016 via skype gehouden.